برائت عقلیحکم عقل به برائت ذمه مکلف، نسبت به تکلیف مشکوک، بعد از جست و جو را برائت عقلی گویند. ۱ - تعریفبرائت عقلی، مقابل برائت شرعی بوده و عبارت است از حکم ( ادراک ) عقل به برائت ذمه مکلف، نسبت به تکلیف مشکوک، در مواردی که بعد از جست و جو از دلیل، شک او نسبت به تکلیف واقعی برطرف نگردد. به بیان دیگر، برائت عقلی به معنای حکم عقل به برائت مکلف نسبت به انجام مشکوک الحرمه و ترک مشکوک الوجوب بعد از جست و جو و عدم دستیابی به دلیل است که لازمه آن عدم مؤاخذه مکلف بر اساس قاعده عقلی قبح عقاب بلا بیان می باشد. ۲ - منظور از قبح عقاب بلابیانمعنای قاعده عقلی " قبح عقاب بلا بیان " این است که کیفر کردن کسی که بیانی به وی نرسیده است، در نزد عقل زشت و ناپسند است، بنابراین، هرگاه در موردی، از سوی شارع، الزامی نرسد، قاعده قبح عقاب بلا بیان، آن الزام را برمی‌دارد و در نتیجه، مؤاخذه آن نیز برداشته می شود، زیرا در این صورت عقاب آن قبیح است. [۴]
کوثرانی، محمود، الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة، ص۷۴.
[۵]
علی خان، عبدالکریم، معالم الوصول الی کفایة الاصول، ص۸۳.
[۹]
آذری قمی، احمد، تحقیق الاصول المفیدة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۶.
[۱۱]
فضلی، عبد الهادی، مبادی اصول الفقه، ص۱۲۲.
[۱۳]
مشکینی، علی، تحریر المعالم، ص۱۸۸.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۷۳، برگرفته از مقاله «برائت عقلی». |